Proces zapalny w płucach może dotyczyć tkanki miąższowej, tzn. pęcherzyków płucnych, oraz tkanki śródmiąższowej (pod­porowej) stanowiącej dla nich zrąb. Jeden ze stosowanych obecnie po­działów zapaleń płuc uwzględnia stopień zajęcia poszczególnych ele­mentów tkanki płucnej. Wyróżnia się więc zapalenia płuc z przewagą zmian śródmiąższowych i z przewagą zmian miąższo­wych. Stosuje się również podział zapaleń płuc w zależności od czyn­nika wywołującego — zapalenie płuc wirusowe, bakte­ryjne, zachłystowe; podział uwzględniający ostrość procesu — zapalenie płuc ostre i przewlekłe; podział ze względu na obszar zajęty procesem chorobowym — zapalenie płuc jedno- lub wieloogniskowe.

Najczęściej zmiany chorobowe powstają wskutek wtargnięcia drob­noustroju przez drogi oddechowe, choć możliwy jest krwiopochodny mechanizm. Obecnie uważa się, że czynnikiem wywołującym zapalenia płuc u dzieci mogą być w równym stopniu wirusy i bakterie. Nierzad­ko przyczyną zapalenia płuc jest Mycoplasma pneumoniae — drob­noustrój nie należący do żadnej z wymienionych grup, rzadziej powo­dują je chorobotwórcze pierwotniaki — Pneumocystis carini lub drożdżaki (Candida albicans) czy grzyby (Aspergillus fumigatus).

Inne rodzaje drobnoustrojów, jak np. bakterie Gram-ujemne — Hae- mophilus influenzae, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa itp. rzadziej powodujÄ… zmiany zapalne w pÅ‚ucach. Na podstawie obja­wów i przebiegu choroby bardzo trudno jest ustalić czynnik wywoÅ‚ują­cy. W tym celu przeprowadzane sÄ… badania mikrobiologiczne materia­łu pobranego z dostÄ™pnych ognisk chorobowych i badania serologicz­ne. Nawet przy bardzo dokÅ‚adnych badaniach czynnik wywoÅ‚ujÄ…cy zmiany zapalne w pÅ‚ucach ustala siÄ™ w ok. 30 – 40% przypadków.

Wirusowe zapalenie płuc przebiegają na ogół z niewielkimi stana­mi podgorączkowymi, męczącym kaszlem, objawami nieżytowymi ze strony górnych dróg oddechowych. Opukiwaniem i osłuchiwaniem często nie stwierdza się zmian w płucach i dopiero rentgen klatki piersio­wej pozwala ustalić rozpoznanie.

Zapalenie płuc pneumokokowe. Jednoogniskowe zapale­nie płuc zwane jest inaczej krupowym zapaleniem płuc. Początek choroby jest nagły, z wysoką gorączką, dreszczami, kaszlem, bólem w klatce piersiowej przy oddychaniu. Oddech jest krótki, płytki, występuje wyraźna duszność. Często obserwuje się silne bóle brzucha. Ten typ zapalenia płuc zdarza się u dzieci powyżej 2 r. życia. U dzieci młodszych zakażenie pneumokokowe przebiega jako wieloogniskowe zapalenie płuc i objawy nie są tak typowe.

Zapalenie płuc gronkowcowe występuje przede wszystkim u nie­mowląt i dzieci najmłodszych. Jest to jedno z najcięższych zakażeń układu oddechowego. Na ogół poprzedzone bywa okresem zmian nie­żytowych w górnych drogach oddechowych. Uważa się, że zakażenia wirusowe torują drogę gronkowcom. Często na skórze dzieci lub opie­kunów można znaleźć ślady po ropniach skóry.

Przebieg choroby jest z reguły ciężki, z wysoką gorączką. Stan dziecka budzi niepokój, gdyż ewolucja zmian w płucach może być bar­dzo szybka. Typowe dla zakażenia gronkowcowego jest tworzenie się ropni płuc i pęcherzy rozedmowych, które mogą pękać i powodować powstanie odmy opłucnej. Ponieważ w większości przy­padków gronkowcowemu zapaleniu płuc towarzyszy ropne zapa­lenie opłucnej, powstaje konieczność interwencji chirurgicznej. Drenaż opłucnej zapewnia opróżnienie jamy opłucnej z nagromadzo­nego tam płynu i powietrza. Nawet wcześnie rozpoczęte leczenie przeciwgronkowcowe nie jest często w stanie zapobiec rozwojowi zmian typowych dla tego zakażenia.

Rokowanie jest tym poważniejsze, im młodsze jest dziecko.

Leczenie trwa najczęściej 8-10 tygodni.

Zapalenie płuc mikoplazmowe występuje często epidemicznie. Nierzadkie są zachorowania kilku osób w rodzinie. Poza okresami epi­demicznymi, powtarzającymi się mniej więcej co 3 —4 lata, Mycoplasma pneumoniae stosunkowo często powoduje zapalenia płuc u dzieci powyżej 2 r. życia. Przebieg choroby może być bardzo różny. Jednym z bardziej charakterystycznych objawów jest bardzo męczący kaszel. Potwierdzeniem rozpoznania jest wykrycie w surowicy krwi dziecka przeciwciał skierowanych przeciw temu drobnoustrojowi.

Pneumocystozowe zapalenie płuc wywołane jest przez pierwot­niaka Pneumocystis carini. Drobnoustrój ten atakuje przede wszystkim najmłodsze niemowlęta, zwłaszcza wcześniaki oraz dzieci ze zmniejszo­ną odpornością, np. z wrodzonym lub nabytym zaburzeniem odpornoś­ci. Zakażenie następuje drogą kropelkową i groźne jest szczególnie w oddziałach zamkniętych.

Zachłystowe zapalenie płuc powstaje na skutek dostania się do oskrzelików i pęcherzyków płucnych z zewnątrz jakichś substancji płynnych lub stałych, np. wód płodowych u noworodka, pokarmu lub leków podawanych doustnie u niemowląt, kropli oleistych stosowa­nych do nosa, treści żołądkowej w czasie wymiotów.

Przebieg choroby zależy od ilości i rodzaju zaaspirowanej treści. Ciężko przebiegają zapalenia płuc spowodowane przedostaniem się do pęcherzyków treści żołądkowej, gdyż oprócz zakażenia dochodzi do znacznego zniszczenia tkanki płucnej przez enzymy trawienne. Do za­chłystywania usposabiają takie czynniki, jak np. niektóre wady roz­wojowe (rozszczep podniebienia, przetoka oskrzelowo-przełykowa), os­łabienie odruchu kaszlowego, nieumiejętne karmienie i podawanie le­ków niemowlętom.

Objawy i rozpoznanie zapaleń płuc. Niezależnie od przyczyny, za­palenie płuc może przebiegać z wysoką gorączką lub tylko z niewielki­mi stanami podgorączkowymi. Oddech jest z reguły przyspieszony, wy­stępuje duszność, czasami ból w klatce piersiowej przy oddychaniu. W wielu przypadkach rozpoznanie zapalenia płuc jest możliwe na podsta­wie badania chorego opukiwaniem i osłuchiwaniem. Często jednak dla potwierdzenia rozpoznania konieczne jest badanie rentgenowskie. Pozwala ono ustalić rozległość zmian i ich charakter. Zapalenia płuc o lżejszym przebiegu, zwłaszcza u dzieci starszych, mogą być leczone w domu. Gdy pojawiają się objawy niewydolności oddychania i krąże­nia, tj. sinica, znaczne przyspieszenie oddechu i tętna, powiększenie wątroby, konieczne jest leczenie szpitalne. Zapalenie płuc u niemow­ląt powinno być leczone w szpitalu.

Leczenie zapaleń płuc jest przyczynowe i objawowe. Leczenie przyczynowe polega na podawaniu antybiotyków w przypadkach zapaleń płuc bakteryjnych czy mikoplazmowych (penicylina, erytro­mycyna, sefril, gentamycyna, linkomycyna i in.) oraz leków przeciw- grzybiczych, jeżeli czynnikiem chorobotwórczym są grzyby.

Leczenie objawowe jest niezwykle istotne. Podstawowym je­go celem jest poprawa wentylacji płuc, a więc zmniejszenie niedotle­nienia. Wyższe ułożenie dziecka z lekkim odgięciem głowy ku tyłowi, lekko zawiązane pieluszki czy luźna piżamka, nieprzegrzany, odpo­wiednio nawilżony pokój (elektryczny nawilżacz) ułatwiają oddycha­nie. Dziecko należy poić często, aby nie dopuścić do wysuszenia dróg oddechowych. Jedzenie podawać mu w niewielkich ilościach, nie zmu­szać do jedzenia. Dbać o codzienne wypróżnienia, aby wypełniony nad­miernie żołądek i jelita z dużą zawartością treści pokarmowej i gazów nie ograniczały ruchomości przepony. Czasami wskazane są leki uspo­kajające, wykrztuśne i nasercowe. W cięższych przypadkach dzieci le­czone w szpitalu poddawane są tlenoterapii i inhalacjom ze środków rozrzedzających wydzielinę (leki mukolityczne).

W okresie rekonwalescencji dziecko powinno prowadzić oszczędzający tryb życia, należy chronić je przed dodatkowym zakaże­niem i podawać dostateczną ilość witamin, gdyż w okresie choroby za­potrzebowanie na nie wzrasta.