Rozwój i zdrowie dziecka zależą w dużym stopniu od najszerzej poję­tej opieki, którą powinno się otoczyć dziecko od chwili poczęcia aż do osiągnięcia przez nie dojrzałości.

Organizm człowieka w okresie rozwoju różni się od organizmu doj­rzałego nie tylko rozmiarami i proporcjami ciała, lecz również przebie­giem wszystkich procesów życiowych. Różnice te są tym większe, im młodsze jest dziecko; do najistotniejszych różnic należy duża dynami­ka wszystkich przemian i stale postępujący rozwój. Tempo zmian w organizmie dziecka, zachodzących w procesie rozwoju, jest najwyższe w pierwszym roku życia, a następnie około szóstego roku życia i w ok­resie pokwitania. W tych też okresach przyspiesza się tempo wzrasta­nia, szybko zmieniają się proporcje ciała, gwałtowne zmiany zachodzą w procesach psychicznych. Okresy te wiążą się z zachwianiem ogólnoustrojowej równowagi, co m.in. wyraża się większą częstością za­chorowań i bardziej burzliwym przebiegiem niektórych chorób.

Uczestniczenie w zachodzących w okresie rozwoju przemianach, wspomaganie tego rozwoju, zapobieganie chorobom i pomoc w ich zwalczaniu są dla rodziców źródłem silnych przeżyć dających poczucie pełni życia. Te same elementy decydują o atrakcyjności zawodów, któ­re wiążą się z opieką nad dzieckiem.

W prawidłowych warunkach rodzice zapewniają dziecku ciągłą i harmonijną opiekę od pierwszych chwil jego życia. Ideałem jest, jeśli również fachowa opieka nad zdrowiem dziecka ma charakter ciągły. Znacznie łatwiej jest lekarzowi ocenić stan chorego dziecka, jeśli zna je od okresu noworodkowego i obserwuje w okresach zdrowia i cho­rób.

Sposoby pielęgnowania, żywienia, wychowywania i leczenia muszą ulegać zmianom w miarę rozwoju, muszą jednak też być dostosowane do osobniczych właściwości każdego dziecka. Od pierwszych bowiem chwil życia człowiek jest niepowtarzalną indywidualnością. Ten ze­spół różnorodnych cech, który pojawia się z przyjściem na świat nowe­go człowieka, a następnie zachodzące w tym człowieku w ciągu kilku­nastu lat życia dynamiczne przemiany stanowią o wielkim uroku pe­diatrii jako działu medycyny klinicznej, decydują również jednak o tym, że jest to dział bardzo rozległy i trudny. Wymaga on bowiem zna­jomości procesów fizjologicznych odmiennych w każdym okresie życia dziecka i procesów chorobowych, których przebieg różni się znacznie na różnych etapach rozwoju osobniczego. Specjalistyczna opieka nad dzieckiem — psychiatryczna, neurologiczna, chirurgiczna, laryngolo­giczna, kardiologiczna i inne — wymaga znajomości całokształtu za­gadnień pediatrii. Opieki nad zdrowiem dziecka nie można też rozbić na poszczególne okresy jego życia, tak jak dzieli się opiekę pedago­giczną na okres przedszkolny, szkoły podstawowej i średniej. Nie po­winno się też wyodrębniać problemów opieki zdrowotnej nad dziec­kiem zdrowym od problemów opieki nad dzieckiem chorym. Dla dobra dziecka podstawową opiekę nad nim od pierwszych dni jego życia w zdrowiu i w chorobie powinien sprawować ten sam lekarz. Niemałe znaczenie ma również znajomość środowiska dziecka, jego warunków domowych, zwyczajów panujących w rodzinie, a także stanu zdrowia najbliższego otoczenia. Jeśli ciężka choroba dziecka zmusza do umie­szczenia go w szpitalu lub do leczenia w poradni specjalistycznej, bar­dzo ważną rolę odgrywają informacje, jakie może o chorym dziecku przekazać lekarz obserwujący je stale w okresie zdrowia i występują­cych poprzednio chorób.

Dziecko choruje na ogół gwałtownie, tzn. choroba poja­wia się u niego nagle i rozwija się niezwykle szybko. Często w ciągu kilku godzin stan dziecka staje się ciężki, a nawet groźny. Istotne zna­czenie dla wyników leczenia ma więc dostatecznie szybkie jego rozpo­częcie. Również bardzo szybko dziecko powraca do zdrowia. Istnieje powiedzenie, że zdrowiejące dziecko rozkwita w oczach. Nawet bardzo doświadczonego pediatrę zaskakuje niejednokrotnie szybkość poprawy stanu zdrowia u dziecka, u którego ciężka choroba stwarzała niedaw­no zagrożenie życia. Żywotność i zdolności regeneracyjne organizmu dziecka są tak ogromne, że nawet w najcięższym stanie chorobowym nie wolno zaniechać walki o jego życie. Niestety, w części przypadków walka ta kończy się tylko częściowym sukcesem. W miarę postępu wiedzy medycznej coraz więcej jest dzieci przewlekle chorych, które udaje się utrzymać przy życiu, lecz nie można im zapewnić pełni zdro­wia. Jest to ważny i trudny problem współczesnej pediatrii, psycholo­gii i pedagogiki, które dążą, by pomóc tym dzieciom i ich rodzicom w zbliżeniu jakości życia do poziomu jak najbardziej normalnego.

Istotną rolę w działaniach na rzecz dzieci przewlekle chorych i nie­pełnosprawnych odgrywają organizacje społeczne i udział w nich ro­dziców. Rodzice znając najlepiej trudności, jakie stwarza choroba ich dzieciom, mogą połączonym wysiłkiem wpływać na poprawę poziomu i dostępności działań rehabilitacyjnych, ułatwiać naukę, kontakty z ró­wieśnikami i organizację wypoczynku.